Auteur: michielsatink

door Michiel Satink

Zo heel vaak maak ik niet mee dat in een rechtszaal levenslang geëist wordt. Net zo weinig hoor ik een rechter uitspreken dat het daadwerkelijk levenslang is geworden. De tramschutter hoorde en kreeg deze straf in de rechtbank in Utrecht. Zowel tijdens het aanhoren van de eis van de officieren van justitie als ten tijde van het uitspreken van het vonnis zat ik in de videozaal in deze rechtbank. Was die zaal bij aanvang van de zaak nog afgeladen vol, op de vrijdagmiddag van de uitspraak zit ik er met slechts vijf of zes anderen. In de twee weken tussen de eis en uitspraak is de wereld veranderd. Een pandemie houdt iedereen in een ijzeren greep. De straten, de cafés, de restaurants en publieke instellingen zijn leeg, de deuren gesloten, de lichten gedoofd. Handen worden niet langer geschud en iedereen loopt letterlijk in een boog om de ander heen.

De rechtbank in Utrecht, kort na de uitspraak.

Maar die uitspraak moest gedaan worden. En dus was de videozaal nagenoeg leeg zodat iedereen voldoende afstand van elkaar kon houden. Toen nog verdachte Gökmen T. was niet aangevoerd om de parketpolitie niet onnodig te belasten. Nabestaanden en slachtoffers waren maar beperkt welkom in de rechtbank. Enkelen waren al niet van plan te komen omdat ze zelf tot de voor het virus kwetsbare groep behoren. Het bespugen van rechters en zijn eigen advocaat door T. tijdens de zittingsdagen kwam opeens in een ander licht te staan. Als hij het virus maar niet bij zich droeg, dacht de een, terwijl de ander hem dat juist wel toewenste. Want T. toonde zich met zijn gedrag tijdens de zittingsdagen van zijn lelijkste kant. Er zijn weinig veroordeelden die minder sympathie opwekken dan deze man die in maart 2019 in en bij een tram op het 24 Oktoberplein in Utrecht willekeurig mensen liquideerde. De reconstructie – een computeranimatie die in de rechtszaal getoond werd – volgde T. op de rug terwijl hij rustig zijn wapen laadde en op de een na de andere passagier richtte en afdrukte. Van zeer dichtbij leek hij doelbewust op hoofd en hart te richten om zoveel mogelijk leed te berokkenen. Zij die de terreurdaad overleefden, beschreven in de rechtszaal de blinde paniek die in het tramstel ontstond. T. hoorde het minzaam glimlachend aan. Waarom het levenslang werd, legt persrechter Els de Stigter hier kort uit:

Die uitspraak, nu anderhalve week terug, was mijn laatste bezoek aan een rechtszaal tot nu toe. De rechtspraak is piepend tot een vrijwel volledige stilstand gekomen. Alles wordt vooruitgeschoven naar een toekomst die ver achter de horizon verborgen lijkt. Al biedt deze crisis wel de kans aan de rechtspraak haar achterstand op digitaal gebied in te halen. Zo woonde ik via mijn telefoonscherm vanuit huis zowaar een digitale zitting van de rechtbank in Zwolle bij. Nadat de voorzitter de zitting opende en op een scherm een medewerker van de penitentiaire inrichting in Arnhem verscheen, bleek het systeem niet vrij van kinderziektes. ‘We willen graag verdachte M. in de stoel voor de camera’, zei de voorzitter. De medewerker noemde drie namen van verdachten die hij in de ruimte ernaast klaar had zitten. Daar zat M. niet tussen.

door Michiel Satink

De Columbusstraat in Willemstad op Curaçao is overdag een kleurrijke winkelstraat. In de avonduren, als de felle kleuren van de panden wat zijn gedimd, kun je er eten en drinken in een van de cafés en restaurants. In een van deze panden zit tot juli 2015 Monterrey Trading Co, een bedrijf zeer in trek bij Venezolanen. Het winkelpand is inmiddels gesloten. Zou je het nu betreden, dan stap je een paar jaar terug in de tijd. Het is een tijdscapsule, zo omschrijft een van de advocaten die er zelf is geweest. Je kunt zien waarom het zo favoriet was bij de Venezolanen, al moet je wel weten waarom. Op de toonbank en elders in het gebouw liggen nog tientallen pinterminals en specifiek daarvoor kwamen de gasten uit het buurland in dit pand aan de Columbusstraat.

Het vreemde is dat de klanten niet met goederen, maar met geld naar buiten kwamen. In totaal liepen ze met meer dan 320 miljoen dollar naar buiten. En dat op nog geen 200 meter lopen van het Openbaar Ministerie (zie de kaart) en nog geen 200 kilometer vliegen van Venezuela. Want het geld verdween naar het buurland, tot de werknemers van het pand 200 meter verderop bij Monterrey binnenvielen. En dat alles nadat een filiaal van de ING bank meer dan 7.000 kilometer verderop opviel dat een pas in Amsterdam opgericht bedrijf in enkele maanden tijd voor tientallen miljoenen aan omzet maakte.

Witwasonderzoeken Troya en Cymbal hebben alles te maken met deze dollars, het bedrijf in Amsterdam, het pand aan de Columbusstraat (video inval juli 2015) en de familie G. Ik volg de ontwikkelingen van dit onderzoek al een paar jaar vanuit de rechtbank in Zwolle. Op 11 juli dit jaar deed hoofdverdachte Itzhak G. (53) hier in zaal 2 dan eindelijk uit de doeken wat er allemaal aan de Columbusstraat was gebeurd. In augustus 2007 vroeg een Venezolaanse toerist of hij in de zaak van G. mocht ‘swipen’. Hij wilde dollars in contanten van zijn kaart. Tien procent daarvan was voor G. Een dag later stond het geld op zijn rekening en haalde hij het op bij de bank. ‘Ik zei tegen mijn broer: dit was de makkelijkste tien procent die ik ooit heb verdiend.’ G. wist niet wat de Venezolaan met dat geld wilde, hij zag alleen een interessant businessmodel. Het viel hem op dat het elders ook gebeurde. In een Swatch-filiaal van de familie op Aruba ging de jaarlijkse omzet opeens van 250.000 naar 1,5 miljoen dollar.

Vervolgens werd op grote schaal ‘geswiped’ voor Venezolanen. Zoveel dat zijn secretaresse ‘haar vingers blauw tikte’ van het invoeren van de nummers van de bankpassen van de klanten. Tussenpersonen brachten dozen vol van deze ‘regeringskaarten’ het pand binnen. De bank op Curaçao nodigde G. uit voor een gesprek, hoorde het aan en liet het begaan, zo omschreef hij aan de rechters. Volgens de verdachten waren zijn niet de enige die zich bezighielden met dit ‘gedoogde swipen’. Naar verluid was er eind 2007 zelfs een tekort zijn aan dollars op het eiland.

Wat wilden die Venezolanen met die dollars? In hun vaderland was de valutahandel aan banden gelegd. De Bolivar werd zo weinig vertrouwd dat iedereen er het liefst in dollars handelde, wat de waarde van de munt verder onder druk zette. Door de valutahandel aan banden te leggen, werden dollars schaars in Venezuela. En wat schaars is, is meer waard. Om landgenoten de kans te geven in het buitenland medicijnen en ‘vakantiegoederen’ te kopen, werden vanuit de regering credit- of eigenlijk debitcards verstrekt. Door via Monterrey Trading in de Columbusstraat te doen alsof er medicijnen en later lingerie werd gekocht, werden de kaarten leeg getrokken. Maar in plaats van met pillen of beha’s vlogen de Venezolanen terug met dollars in hun koffers die op de zwarte markt daar soms wel het tienvoudige waard waren.

Toen de Venezolaanse regering doorkreeg dat er iets niet klopte, beperkte ze de uitgaven die men in de regio mocht maken. Dus week G. uit naar Nederland. Via zijn neef schreef hij een bedrijf in bij de Kamer van Koophandel en opende een ING-rekening. Het swipen ging door tot men bij de bank in Amsterdam argwaan kreeg. Ja, het was een grijs gebied en ja, G. had vragen moeten stellen, zei hij de rechters. En de vervalste pinbonnen die hij meegaf, dat had ook niet gemoeten. Itzhak G. pauzeert even, en zegt dan:

‘Het was zo normaal op het eiland, ik wil dat niet als excuus gebruiken, maar het was bewolkt daar in de hersenen. Ik keek meer naar de dollars.’

G. deed eerder al uitvoerig zijn verhaal tegenover financieel rechercheurs. Het Openbaar Ministerie kwam namelijk al ruim voordat partijen tegenover elkaar in de rechtszaal zouden zitten, met een voorstel omdat ze een langslepend onderzoek voor zich zag. En een ontnemingszaak, waarbij de criminele winst wordt afgepakt, zou helemaal een lastige exercitie worden. In ruil voor strafvermindering en een schikking moesten de broers G. openheid van zaken geven. Financieel uitgekleed zat G. daarom tegenover de rechters. In ruil voor die openheid hoorden hij en zijn broer straffen eisen die vrijwel gelijk waren aan de dagen die ze in voorarrest hadden gezeten.

Hoe zou de rechtbank Overijssel reageren op dit handjeklap? Ze kwam met celstraffen van 5 en 6 jaar. Onverwacht hoge straffen, zo reageerde de verdediging. Zoals verwacht gingen de advocaten in beroep, maar het Openbaar Ministerie deed dat ook om dezelfde reden. Opvallend, want normaal gaat het OM in beroep als de opgelegde straf in haar ogen te laag is. Nu ging ze dus in beroep omdat de straf te hoog is. Het experiment, om in ruil voor een lagere strafeis een overeenkomst met verdachten van grote fraudezaken te sluiten, is nog niet ten einde, antwoordde een woordvoerder van het Functioneel Parket desgevraagd. Maar wie van de verdachten durft nu zo’n overeenkomst nog aan te gaan?

door Michiel Satink

Een 36-jarige moeder uit Apeldoorn had nachtmerries waarin ze haar twee kinderen de keel doorsneed. Op 2 oktober 2013 maakte ze van deze nare droom werkelijkheid. Was haar gewelddadige handelen beïnvloed door de bijwerkingen van antidepressiva? Woensdag en donderdag dient het hoger beroep bij het gerechtshof in Arnhem. Een reconstructie van de dubbele kindermoord.

Het roodwitte lint, gespannen tussen een boom en een lantaarnpaal, danst in de wind. Erachter staan in het geelzwart gestoken agenten. Daar weer achter een witte portocabin waarin onderzoek wordt gedaan door mannen in dezelfde kleur pakken. Het is 2 oktober 2013, begin van de avond. Uit diverse huizen in deze jaren ’80-wijk in Apeldoorn stijgen kookgeuren op. Maar niet iedereen zit met het gezin aan tafel. Buiten staren enkele buurtbewoners bezorgd naar het lint en de agenten. De overbuurman wist dat er iets in Apeldoorn gebeurd was, ,,maar niet in mijn straat”. Hij kende het gezin niet. Agenten ter plaatse wilden ook aan hem niets kwijt. ,,Mijn kinderen kwamen er wel eens spelen. Echt een heel normaal gezin”, voegt een vrouw toe. Niemand zag het bloedbad in het rijtjeshuis aankomen. Weinigen wisten van de nachtmerries van Aurélie V.

De dromen

In juni dat jaar droomt de dan 33-jarige moeder voor het eerst over het doden van haar 6-jarige Rosa en haar 8-jarige zwaargehandicapte zoon Lucas. Angstig vertelt de over de nachtmerries aan haar moeder. Volgens haar advocaten begon Aurélie vanaf eind die maand uit te vallen tegen haar kinderen. Vanaf september besluit ze meer vanuit huis te gaan werken. De buurvrouw schuin tegenover haar en een tweede buurtbewoner merken een gedragsverandering op, blijkt uit getuigenverklaringen. Aurélie zwaaide altijd uitbundig Lucas uit als hij met de gehandicaptenbus werd opgehaald. De laatste weken van september stapt ze echter meteen weer haar huis binnen. Op 28 september is er een klein feestje: Rosa heeft haar zwemdiploma behaald. De blijdschap is bij de moeder van korte duur. Ze vond het leven niet meer leuk, zei ze haar man. Die wilde dat ze hulp zou zoeken. Op maandag 30 september meldt ze zich ziek en geeft aan een psycholoog te zoeken. Op dinsdag 1 oktober bezoekt ze samen met haar dochter de huisarts. Het meisje heeft koorts dus wordt ze op 2 oktober ziek gemeld. Aurélie bestelt een nieuwe winterjas voor haar dochter, en voor Lucas thermosokken en pantoffels. Woensdagochtend 2 oktober heeft Rosa buikpijn en een temperatuur van 38,2 graden. Ze mag op de bank onder een dekentje in de woonkamer televisie kijken. De man van Aurélie verlaat tegen kwart voor acht de woning. Het zal de laatste keer zijn dat hij zijn kinderen levend ziet. Na hem verschijnt de thuiszorghulp voor de deur. Zij verzorgt Lucas en verlaat tegen 9 uur de woning.

Het drama

Het is iets voor 10 uur in de ochtend in de rustige jaren ’80-wijk. In de woonkamer ligt op de bank Rosa. Lucas ligt een deurtje verder, in de aanbouw grenzend aan de woonkamer. Daar is in 2009 zijn slaapkamer met badkamer gerealiseerd. Lucas is lichamelijk en verstandelijk gehandicapt en heeft veel zorg nodig. Die woensdag mag hij, zoals op alle woensdagen, uitslapen. Vermoedelijk zit Aurélie rond dit tijdstip aan de grote tafel in de woonkamer. In haar hand een pen, voor haar een blad papier. ,,Ik zag geen uitweg meer. Ik wilde niet meer verder. Ik vond het leven te pijnlijk, moeilijk”, schrijft ze. Even ervoor heeft ze de woning afgesloten en de gordijnen gesloten. De voordeur wordt ook met het bijzetslot aan de onderzijde afgesloten. Dan pakt ze twee messen en maakt een einde aan twee jonge levens. Haar dochter stribbelt tegen, blijkt vrij plastisch uit het dossier. De snijwonden aan haar vingers passen bij afweerletsel. Eerst doodt ze haar dochter, daarna Lucas en vervolgens neemt ze 12 pillen in en de neusspray van haar zoon. Ze valt neer in de woonkamer. Zo wordt ze tegen twee uur in de middag gevonden door agenten en haar schoonmoeder. Zij had de politie gebeld nadat ze woning niet binnen kon komen. Agenten troffen Lucas dood aan in bed. Rosa lag bedekt met een kleedje op de bank. Aurélie, die niet reageerde op vragen, werd met een ambulance naar het ziekenhuis gebracht.

De antidepressiva

De rechtbank in Zutphen legde in maart 2016 de vrouw 9 jaar cel en tbs op. Maar pleegde ze de daad bij haar volle verstand of verkeerde ze onder invloed van bijwerkingen van antidepressiva? Haar advocaten Mehmet Özsüren en Alrik de Haas gaan uit van dat laatste. Aurélie V. zou een zogenaamde ‘prozac killer’ zijn. Na de zomervakantie van 2013 had ze last van extreme bijwerkingen, zeiden de raadslieden. Ze nam haar antidepressiva onregelmatig in. Ze toonde opmerkelijk gedrag. En die gedragsverandering wordt door buren gezien. Ze zwaaide haar kinderen niet meer uit en toonde agressief gedrag. ,,Ze zat in een emotionele achtbaan waar ze geen grip meer op had.” In haar afscheidsbrief repte ze met geen woord over haar kinderen. Ze heeft ook niet het besluit genomen ze van het leven te beroven, is haar verweer. Vreemd is dat ze de hals van haar dochter met pleisters dichtplakt nadat ze deze had doorgesneden. ,,Dit past niet bij een vrouw die voornemens was haar kinderen van het leven te beroven.” Voor de verdediging zijn de pleisters aanleiding te denken dat er sprake is geweest van een ernstige stoornis die haar keuzes hebben beïnvloed. En dus was het geen moord. Ze slikte paroxetine en een van de bijwerkingen is agressie, zei advocaat De Haas. Door de bijwerkingen is ze niet zichzelf en dit kan ook haar nachtmerries verklaren. En uiteindelijk dus ook, stellen de raadslieden, haar gedrag op de voor haar kinderen fatale dag in oktober 2016.

De rechtbank in Zutphen ging in maart 2016 niet mee in dit verweer. Zo zou agressie als bijwerking juist optreden bij onregelmatig gebruik van het antidepressivum. Maar dat ze onregelmatig gebruikte, staat in deze zaak helemaal niet vast. Dat de moeder niet in een roes of psychose handelde, zoals de verdediging meende, bleek uit haar handelen vlak voor de moord. Ze nam duidelijk rationele beslissingen zoals het sluiten van deuren en gordijnen en het schrijven een afscheidsbrief. Deze gefaseerde handelingen ,,lijken niet te duiden op een plotselinge opwelling”. En dus werd ze voor een dubbele moord veroordeeld.

Woensdag 21 en donderdag 22 februari dient het hoger beroep in deze zaak. Zowel de veroordeelde moeder als het Openbaar Ministerie gingen tegen het vonnis in beroep. Op de eerste zittingsdag worden onder meer deskundigen gehoord. In deze reconstructie is geput uit informatie ter plaatse op 2 oktober 2013 en uit vele regiezittingen en de inhoudelijke strafzaak in de rechtbank in Zutphen.

Het schemert nog als een vrachtwagen met oplegger over de Koekanger Dwarsdijk rijdt en stopt bij een boerderij. Op aanwijzingen van een agent rolt een kwartier later een oranje graafmachine van de oplegger. De Belgische chauffeur overhandigt de sleutels aan een van de agenten. ‘Als jullie chauffeur op F4 drukt, gaat de achteruitrijcamera aan’, geeft hij als tip mee. Nog eens tien minuten later vertrekt de oplegger weer. Vlak voor de graafmachine verzamelt zich steeds meer pers. Het hoofd van de regionale recherche legt uit waarom we hier staan. Schuin achter hem de boerderij met daar weer achter het perceel waar de graafmachine die dag zijn werk gaat doen. Vanuit die boerderij verdween in 1992 de toen 15-jarige Willeke Dost. Kennelijk op de fiets, met een tas met kleren bij zich. De deur naar haar voormalige slaapkamer is schuin achter de rechercheur zichtbaar. Achter ons loopt in een veld een bewoner, met weer voor hem een hond. In de verte een kerktoren. Verder lege velden, enkele bomen en ganzen op weg naar het zuiden.

Op een regenachtige novemberdag in 2018 wordt bekend wat we al wisten: Willeke is vermist. Maar die vermissing knaagt. Aan de politie, die nog altijd met een ‘coldcaseteam’ hoopt op een doorbraak. En ook aan betrokken burgers, die na het verzamelen van veel tips eindelijk haar laatste rustplaats gevonden menen te hebben. ‘Als de politie niet graaft, doen wij het’, dreigden ze een week eerder. Nu pakt de politie de taak op. In de uren graven die volgen blijft de hemel grijs. Op het natte grasveld schuifelen tientallen meters verder op een met politielint afgesloten terrein een twintigtal journalisten en cameralieden heen en weer om de kou uit de voeten te krijgen.

Rond 12 uur blijkt op zoeklocatie 1 niets gevonden. We worden voor even op de zoeklocatie uitgenodigd. Van nabij is een kuil van 5 bij 5 meter te zien, een bodem van wit zand, de randen zwart. Een halfuur later start het graven op de volgende 5 bij 5 meter. Als ook daar het gat naar de zin van de politie groot genoeg is, volgt de uitleg. Een archeoloog heeft geconstateerd dat tot op de witte grondlaag is gegraven. En dat wil zeggen dat dieper dan dit nooit gegraven is. En dat de zoektocht, ook nu weer, tevergeefs was. Toch zeggen zowel de recherche als de initiatiefnemers: het zoeken gaat door. Tot er een antwoord volgt op de vraag waar Willeke is.

In een strafzaak in de Zwolse rechtbank werd ik donderdag (7 juni) voor het blok gezet. Een officier van justitie kwam naar buiten met gevoelige informatie. Ik hoorde het aan, net als de advocaat, de griffier en drie rechters. Verder was er niemand in de zaal. Waarom ook? Het was een regiezitting, er stond maar een halfuurtje voor, het was op een zonnige dag eind van de middag. Hier viel geen vuurwerk te verwachten. De officier van justitie drukte mij, als enige aanwezige journalist, op het hart deze informatie niet te publiceren. Om een tipje van de sluier op te lichten: het gaat om een zedenzaak waarbij de officier geruchten wil ontzenuwen. En daarvoor wil ze de aangeefster opnieuw horen. En die aangeefster leest de krant waar ik onder meer voor schrijf, weet de officier. Ik vermoed dat een mogelijk tweede verdachte meeleest. En die haar zal influisteren haar bek te houden nog voor ze gehoord gaat worden zodra ze dat artikel leest. Ook de voorzitter – eerder te zien in de RTL5-reeks ‘Voor de rechter’ – verwacht vervolgens dat ik ‘prudent met deze informatie omga’.

Ze kennen me, die rechter en de officier. Maar ze weten ook waarom ik daar zit: om het publiek te informeren wat in dit gebouw gebeurt. Ik heb deze voorzitter en officier vaak de openbaarheid de liefde horen verklaren. Hoe de zoveelste advocaat met een verzoek de deuren voor de behandeling van een strafzaak te sluiten op zijn of haar plaats werd gezet. Ik heb ze altijd aan mijn zij gehad, wat openbaarheid betreft. Maar moet ik nu zwijgen? Het strafonderzoek kan spaak lopen als ik er over schrijf maar daar ben ik niet verantwoordelijk voor. Op de gang overleg ik met de officier van justitie. Op mijn initiatief want ze is al weggelopen. Dit is de zedenofficier bij wie ik het ooit voor elkaar heb gekregen dat ze door de gangen liep met ‘Oh kut! – Deelder en Brood’ op haar hand geschreven. Maar dat is een ander verhaal. Ik ken haar als een bevlogen zedenofficier maar ze heeft in mijn ogen een fout gemaakt. Het slagen of falen van een strafrechtelijk onderzoek moet niet in handen liggen van een journalist.

Verzoeken om juist wel te publiceren krijg ik vaker. Zoals in april, ook op een zonnige dag, maar dan buiten bij de Oostvaardersplassen. Het ANP heeft me er weer eens op uit gestuurd. Ik spreek meerdere demonstranten en er zitten veel natuurkenners tussen. Die allemaal op het ANP-net willen met hun verhaal. Als ik er niet over schrijf, gaan die dieren dood, is wat ze zeggen. Daarna volgt een langzaamaan-actie op de A6. Maar als we richting de snelweg rijden, breekt de colonne bij verkeerslichten. Ik buig af om een tweede demonstratie te verslaan bij het Provinciehuis in Lelystad. Dan belt een collega van het ANP. Er zijn geruchten dat de colonne nog voor de A6 wordt tegengehouden. Demonstranten zouden boos zijn: eerdere acties werden ook al opgebroken. De politie ontkent maar de bron blijft bij zijn verhaal. Met een belletje met enkele demonstranten – die op dat moment op de A6 rijden – weet ik dat gerucht te ontzenuwen.

Waar de een wil dat ik niets schrijf, wil de ander dat het verhaal de omvang van een boek bereikt of juist dat valse informatie wordt verspreid. Het is aan mij en mijn redacties de journalistieke afweging te maken wel of niet te publiceren, telkens weer. Om terug te komen op de zedenofficier: ik heb haar tijd gegund zodat de onderzoeksrechter zonder problemen de aangeefster kan horen. Maar zodra dat gebeurd is, krijg ik dat van haar te horen en wil ik weten wat daar uit kwam. Waarom ik die keuze maak? Omdat het mijn verhaal beter maakt. Nu publiceren roept alleen maar vragen op. Dat is de enige afweging die ik als journalist moet maken. Als mijn verhaal – in een landelijk of regionaal medium – de officier dan alsnog frustreert, weet ze al welk nummer ze op kan zetten. Dan hoeft ze alleen maar even op haar hand te kijken.